logo
Yazarlar
Eskişehir
Gündem
Dünya
Ekonomi
Politika
Spor
Sağlık
Teknoloji
⤵
KültürEhlibeytRöportaj
HOŞGELDİNİZ! BUGÜN 06 EYLÜL 2025, CUMARTESİ



MACARLAR ŞİMDİKİ TÜRKLERDEN DAHA TÜRK’TÜR

06.09.2025 00:00
Feride TURAN

Bu iddialı sözün altında "Nâşir ve Muharrir İsmail Gasprinski" imzası var. Yani Türk dünyasının "dilde, fikirde, işte" birliğine hayatını vakfetmiş Gaspıralı İsmail Bey'in imzası…

Burada iki unvan kullandığı dikkat çekiyor: "Yayımcı ve Yazar"… Yayımcı kimliği denince akla elbette Tercüman gazetesi gelir. Onun 32 yaşından vefatına kadar tam 31 yıl boyunca Kırım'da çıkardığı ve başyazarlığını yaptığı Tercüman gazetesi sadece Kırım'ın değil dünya küresinde doğudan batıya, kuzeyden güneye uzanan Türk dünyasının da efsane gazetesidir. Gaspıralı'nın ölümünden sonra, yakın arkadaşı Hasan Sabri Ayvazov tarafından yayın hayatı 4 yıl daha devam eden Tercüman gazetesi 35 yıllık ömründe Türk dünyasından haber ağı ile konu bakımından geniş bir yelpaze sunarak Türklüğün sesi olmuştur.
Türk dünyası ve Türklük için ömründe dur durak bilmeden çalışan birinin Macarlar hakkında söylediği "şimdiki Türklerden daha Türk" sözünün bir anlamı olmalıdır elbette. 1 Ocak 1910 tarihli Tercüman gazetesinde "Budapeşte Edebiyat Cemiyeti" başlıklı bir haber metnini kaleme alan "Nâşir ve Muharrir İsmail Gasprinski", haberi duyurmadan önce Macarlar hakkında şunları vurgular: "Özleri tamâm Avrupalı, dinleri Hıristiyan, örf ve âdetleri tebdil olmuş (değişmiş) Venger-Macar kavminin pek eski zamanlarda Türk milletine mensup bulunduklarından Türklere ve Türk âlemine muhabbetleri fevkaladedir. Vengerler, şimdiki Türklerden daha ziyade Türk'tür, demek layıktır."
Anlaşılacağı üzere Vengerler, yani Macarlar "şimdiki Türklerden daha ziyade Türk'tür" demekle yetinmiyor. Bu şekilde söylemenin "layık" olduğunu ekleyerek sözü vurguluyor. Bir zaman mesafesinden bugün geçmişe dönüp baktığımızda ise Macaristan, Türkoloji çalışmalarında ve Türkoloji ekolünün oluşmasında köklü geçmişiyle önemli bir merkezdir, demek layıktır. Kendi köken ve dillerini araştırmaya başlayan Macarlar, bu kapsamda Türkoloji araştırmalarının da lüzumuna inanmışlardır. Budapeşte'de Vámbéry, Kunoş, Germanos gibi Türkologların deneyimlerinden ve buradaki mevcut Türkoloji birikiminden istifade etmeye yönelik bizde ilk iş birliği girişimi, Türk Derneği vesilesiyle olmuştur. İşte Gaspıralı'nın "Budapeşte Edebiyat Cemiyeti" başlığıyla gazetesinde yer verdiği haberin konusu Türk Derneğinin Budapeşte şubesidir.
Yusuf Akçura'nın "Türkçülükte teşkilatlanma devresinin ilk girişimi" olarak nitelendirdiği ve Türkoloji alanında araştırmalar yapmak üzere 1908'de kurulan Türk Derneği; bu amacına uygun düşecek şekilde dönemin önde gelen Türkçü aydınları ve Türkologlarından oluşan bir kadroya sahiptir. Derneğin Budapeşte'de ciddi araştırmalara imza atan değerli bir kadroyu da iş birliği ağına dâhil etmesi bu bakımdan büyük bir başarıdır. Gaspıralı'nın ifadesiyle Türk Derneği "Lisan-ı Türkî ve edebiyatı"nı yaygınlaştırmak için "Dersaadet'te teşekkül eden" "cemiyet-i edebiye-i Osmaniye"dir.
Gaspıralı, söz konusu haber yazısında Macarların Budapeşte'de Türk Derneğinin "Macaristan şubesi"ni tesis ettiklerini ve İstanbul'da bir ilan neşrettiklerini söyler. Derneğin "Budapeşte Edebiyat-ı Osmaniye Cemiyeti" adını taşıyan bu şubesinin "Macar kavmi arasında Osmanlı lisan ve edebiyatının" yaygınlaştırılmasına gayret edeceğini dile getirir Gaspıralı. Bu amaç için cemiyetin kütüphanesinde "Osmanlı edebiyatı, tarih, ilmü's-sene, fünûn, ilm-i celil-i fıkh" kitaplarına ihtiyaç vardır. Burada ilim tahsil edenlerin istifadesine sunulmak üzere söz konusu alanlarda eserleri olan "üdeba ve muharririn-i Osmaniye"den, yani Osmanlı edebiyatçı ve yazarlardan kitap göndermeleri istenmektedir. Kitap göndererek "lütuf ve hamiyet" gösterenlere ise cemiyetin resmî gazetesinin "on senelik mükemmel koleksiyonu takdim olunacaktır."
Bu gazete "elsine-i muhtelife-i Garbiyye" yani muhtelif Batı dillerinde yayınlanan ve "her sene büyük bir cilt teşkil eden" bir süreli yayındır. Yalnız gazetenin adına dair Gaspıralı'nın verdiği bilgi, konuya dair diğer kaynaklarla çelişmektedir. Sırasıyla "dal, he, vav, vav, elif, vav, re, ye, elif (medli), nun, te, elif, lam" harflerinden oluşan kelimeleri, ilk etapta "Devo Oriantal" şeklinde okudum, ancak basılan çevrimyazısında "Devoevri Antal" şeklinde okunduğunu görünce ikilemde kaldım. Açıkçası Osmanlı Türkçesinde yabancı kelimelerin okunuşu her zaman bir zorluğu da beraberinde getiriyor. Konuyla alakalı yaptığım literatür taramasında ise gazetenin isminin "Revue Oriantale" olduğu bilgisine ulaştım. Görünen o ki günümüzde de karşılaştığımız dizgi hatası meselesi söz konusu; orada aslında Revue Oriantal yazıyor. Fransızca "Oryantal inceleme" anlamına gelen bu yayın, daha çok Macarca karşılığı olan "Keleti Szemle" adıyla anılıyormuş ve gazete "altı dilde" yayın yapıyormuş. Böylelikle Gaspıralı'nın "elsine-i muhtelife-i Garbiyye" ibaresindeki "muhtelife" kelimesine de açıklık getirilmiş oluyor.
Gaspıralı'nın "ilan" dediği bu metin, Fethi Tevetoğlu'nun "kültür ve Türkoloji tarihimiz açısından son derece ilginç ve değerli bir belge" dediği, konuya dair kaynakların bahsettiği "mektup" olabilir. Konuya ilgi duyanlar Budapeşte şubesinin İstanbul'daki merkez şubeye gönderdiği mektubun içeriği ve önemi hakkında detaylara ulaşabilir; ancak siyasi, edebî vs. birçok bakımdan incelenebilecek bu mektupta Macarca ve Türkçenin benzerlikleri, Macar ve Türklerin kadim dostluğu, bu iki milletin "irtibat-ı siyasiyye ve uhuvvet-i nesliyye"sine dikkat çekildiğini görünce aklıma gayriihtiyarı Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkentliği kapsamında bu kadim dostluğu geleceğe taşımayı amaçlayan "Budapeşte Yunus Emre Buluşmaları"nda dönemin Eskişehir Valisi Güngör Azim Tuna'nın hafızalardan silinmeyecek şu sözleri geldi: "Macar kardeşlerimizle biz, bir bütünün ayrılmaz iki parçasıyız. Yani bizdeki bir tabirle etle tırnak gibiyiz." Bu, tek taraflı bir değerlendirme olmayıp Macarlar tarafından da "Türk kökenliyiz-Attila'nın torunlayız" çizgisiyle karşılık bulmaktadır.
Öyle ki Macaristan'ın Başbakanı Viktor Orbán da tüm dünyaya bu hakikati gururla haykırmaktadır. Türklük bir şuurdur, bir bilinçtir her şeyden önce. İşte Gaspıralı'nın Macarlar hakkında söylediği "şimdiki Türklerden daha Türk" tabiri de bu bilincin onlarda daha çok yerleşmiş olduğunu vurgulamak içindir.
Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkentliği Kalıcı Eserler Programı kapsamında tıpkıbasımı ve çevrimyazısı basılan Tercüman gazetesi, bu süreçteki güzel hatıraların yanı sıra geriye kalan eserlerin arasında -kanaatimce- en önemlilerden biridir. Zira kütüphanelerin raflarında yerini almasıyla hem daha ulaşılabilir hem de çevrimyazısıyla herkesçe okunabilir. Bu durum bir eğitimci olarak Tercüman gazetesini farklı alan ve disiplinlerde içerik analizine tabi tutmaları için öğrencilerimi yönlendirmemi sağlamıştır. Nitekim bu kapsamda gerek TÜBİTAK için gerekse uluslararası sempozyum ve kongreler için hazırlayıp sunduğumuz çok sayıda çalışma gerçekleştirdik. Hatta öyle ki çocukça bir iddiayla "Gaspıralı Araştırma Merkezi gibiyiz" bile demiştir öğrencilerim.
Gençlerin onu daha iyi tanıması gerektiğine inanıyorum. Gençlerin Gaspıralı'yı bilmesi demek; Türklük şuurunun tam kalbine Atatürk'ün kurduğu Türkiye Cumhuriyeti'ni ve Cumhuriyetimizin kazanım ve değerlerini getirerek tüm dünyadaki Türkleri kucaklaması demektir. Keza gençliğin ihtiyaç duyduğu tek güce zaten sahip olduğunu söyleyen Atatürk de Türk kimlik bilincinin hayati önemini vurgulamıştır.
Bu bakımdan Nutuk'un özü-özeti olan ve son bölümünde yer alan Gençliğe Hitabe'deki "Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur." sözü, sadece eserin son cümlesi değil bir yön cümlesidir.
Bir başlangıç noktasıdır. Gösterdiği yönde Atatürk; kimlik ve tarih bilincini zorunlu kılmaktadır "Türk istikbalinin evladı"na.
 
Feride TURAN / diğer yazıları
•MACARLAR ŞİMDİKİ TÜRKLERDEN DAHA TÜRK’TÜR 06 00:00:00.09.2025
•HOCANIZI SIKI TUTUNUZ 02 00:00:00.08.2025
•DEDEM KORKUD’CA SÖYLENMİŞ BİR “KAYI DESTANI” 13 00:00:00.07.2025
•KIZDIRAMAZSIN BENİ! 06 00:00:00.06.2025
Yorumlar
Yorum bulunmuyor.
Yorumlarınızı paylaşın

--
MACARLAR ŞİMDİKİ TÜRKLERDEN DAHA TÜRK’TÜR

MACARLAR ŞİMDİKİ TÜRKLERDEN DAHA TÜRK’TÜR
ANLAYANA SİVRİSİNEK SAZ MUHABBETLERİM LXXXII

ANLAYANA SİVRİSİNEK SAZ MUHABBETLERİM LXXXII
ESKİŞEHİR EĞİTİM ÖĞRETİME HAZIR

ESKİŞEHİR EĞİTİM ÖĞRETİME HAZIR
TRAMVAY SEFERLERİNDE KIŞ TARİFESİ BAŞLIYOR

TRAMVAY SEFERLERİNDE KIŞ TARİFESİ BAŞLIYOR
ESKİŞEHİR KENT KONSEYİ'NDEN BASIN AÇIKLAMASI

ESKİŞEHİR KENT KONSEYİ'NDEN BASIN AÇIKLAMASI
CHP İL BAŞKANI YALAZ: "Biz bu bozuk, çürümüş, çarpık düzene boyun eğmeyeceğiz"

CHP İL BAŞKANI YALAZ: "Biz bu bozuk, çürümüş, çarpık düzene boyun eğmeyeceğiz"
ATATÜRK'ÜN CUMA GÜNÜ İÇİN HAZIRLATTIĞI HUTBE

ATATÜRK'ÜN CUMA GÜNÜ İÇİN HAZIRLATTIĞI HUTBE
ESO, Dünya Odalar Yarışması’nda Dünyanın En İyi Üç Odasından Biri Oldu

ESO, Dünya Odalar Yarışması’nda Dünyanın En İyi Üç Odasından Biri Oldu
“Demir eksikliği enfeksiyonlara davetiye çıkarıyor”

“Demir eksikliği enfeksiyonlara davetiye çıkarıyor”
KİRAZ OLMASA DA OLUR

KİRAZ OLMASA DA OLUR
EYLÜL VE ŞİİRİN NEFESİ

EYLÜL VE ŞİİRİN NEFESİ
GÜRCİSTAN'I 3 GOLLE SAHASINDA YENDİK

GÜRCİSTAN'I 3 GOLLE SAHASINDA YENDİK
ÇALIŞMALAR MEYVE VERMEYE BAŞLADI

ÇALIŞMALAR MEYVE VERMEYE BAŞLADI
BİREYSEL EMEKLİLİK (BES) REKORA KOŞUYOR

BİREYSEL EMEKLİLİK (BES) REKORA KOŞUYOR
BTP LİDERİ: "BÜTÜN MUHALEFET YARGILANMA SÜRECİNDEN GEÇİYOR"

BTP LİDERİ: "BÜTÜN MUHALEFET YARGILANMA SÜRECİNDEN GEÇİYOR"
MİLLİ HEYECAN BU AKŞAM GÜRCİSTAN KARŞISINDA

MİLLİ HEYECAN BU AKŞAM GÜRCİSTAN KARŞISINDA
“ESKİŞEHİR’DE ÇOCUKLARIMIZ GÜLSÜN DİYE ÇALIŞIYORUZ”

“ESKİŞEHİR’DE ÇOCUKLARIMIZ GÜLSÜN DİYE ÇALIŞIYORUZ”
BTP LİDERİ BUGÜN HAKİM KARŞISINA ÇIKACAK

BTP LİDERİ BUGÜN HAKİM KARŞISINA ÇIKACAK
BAKANLIKÇA KAPATILAN HAYVAN PAZARI YENİDEN AÇILDI

BAKANLIKÇA KAPATILAN HAYVAN PAZARI YENİDEN AÇILDI
Odunpazarı Belediyesi’nden Mevlid Kandili’nde helva ikramı

Odunpazarı Belediyesi’nden Mevlid Kandili’nde helva ikramı


Ahmet URFALI
Muharrem AKAYDIN
Hüseyin TURHAN
Prof.Dr. Murat KARACASU
Prof.Dr. Hilmi ÖZDEN
Sevda ÇAKAR
Psikolog Seda TURHAN
Fehmi ERDOĞAN
Tülin ONAR
Necibe ÇETİNKAYA
Astro Mahizer
Mustafa ÇOBANOĞLU
İbrahim GÜLBAY
Feride TURAN
Muharrem GÜNAY
Rahim TAŞ
Aydın ÇETİNKAYA
Sevil GÖKTUNA
Necmettin BAŞKUT
Dr.Sena Nur CAN
Doc.Dr.Selami Doğan
Mustafa Uğur YÜCEL
Neyyir ARIBAŞ
Fikret GÖRGÜN
Yunus Emre GÜLLÜ
Muhsin TÜRK
Ertuğrul ALTINEL
Lütfiye ÇANACIK
Prof.Dr.Adil ŞEN
Bahadır ÖZALPER
Opr.Dr.Kayıhan ÇAĞLAR
Şerife GÜNDOĞDU
Burcu BOLAKAN
Tonyukuk BORAN
Yusuf BALCI





logo

   E-posta: bilgi(@)eskisehirdenhaber.net
Anasayfa Eskişehir Gündem Dünya Ekonomi Politika Spor Sağlık Toplum Teknoloji Kültür Diğer Ehlibeyt İslam Röportaj Özel haber Yazarlar Künye İletişim Arşiv Arama XML/RSS
Tüm hakları Eskişehirden Haber adına saklıdır: ©2019-2025

Yazılı izin alınmaksızın site içeriğinin fiziki veya elektronik ortamda kopyalanması, çoğaltılması, dağıtılması veya yeniden yayınlanması aksi belirtilmediği sürece yasal yükümlülük altına sokabilir. Daha fazla bilgi almak için telefon veya eposta ile irtibata geçilebilir.
Mobil uyumlu haber yazılımı: www.eticaret.com.tr